Context
Het Nederlandse landbouwbeleid staat sinds de Tweede Wereldoorlog in het teken van de nooit-meer-hongergedachte. Direct gevolg hiervan is een focus op schaalvergroting en een intensief gebruik van landbouwgronden. De akkerbouw was (en is) gericht op productiemaximalisatie. Het maakte ons land tot een belangrijke exporteur van agrarische producten. Nederlandse teeltaardappelen zijn van uitzonderlijke kwaliteit en worden naar alle uithoeken van de wereld geëxporteerd.
Er zit echter ook een keerzijde aan dit overheidsbeleid. Door het intensieve gebruik hebben de akkerbodems het zwaar te verduren. Het bodemleven met verschillende soorten wormen, schimmels, bacteriën en aaltjes is de afgelopen decennia enorm teruggelopen. Niet alleen is de biodiversiteit in de bodem minder gevarieerd, ook op en rond de akkers is de soortenrijkdom aan planten, kruiden en dieren sterk afgenomen. Akkerland is voor soorten als patrijs en veldleeuwerik onontbeerlijk om er te broeden en foerageren.
Wetenschappers tonen al langere tijd aan dat biodiversiteit ook van belang is voor een gezond landbouwbedrijf. Ook steeds meer akkerbouwers zijn hiervan overtuigd. Meer biodiversiteit in, op en rond de akkers kan al bereikt worden met enkele eenvoudige stappen. Maar wat betekenen aanpassingen aan percelen voor productiecapaciteit? En wie vergoedt het verlies aan opbrengst?
Kansen
Er zijn verschillende manieren waarop je als akkerbouwer aan de slag kan met biodiversiteit. Zowel boven als onder de grond.
- Niet-kerende grondbewerking
Door niet te ploegen houd je de vruchtbare en dynamische bovenste laag van de akkerbodem in stand. Meer informatie over niet of minder diep ploegen vind je hier. Gelijk aan de slag met niet-kerende grondbewerking? Klik dan hier.
- Groenbemesters
Door op een stuk land een mengsel van groenbemesters te telen en deze onder te werken, wordt het percentage organische stof en het stikstofgehalte in de bodem hoger.
- Landschapselementen
Het beplanten van akkerranden, overhoekjes en slootranden met kruidenrijke grasmengsels en bloemenmengsels, bomenrijen, struiken en houtwallen. Deze elementen bieden een ideale uitvalsbasis voor bestuivers en plaagbestrijders.
- Strokenteelt
Bij strokenteelt worden op een perceel verschillende gewassen in stroken naast elkaar geteeld. Zo kunnen planten elkaar helpen bij het weerstaan van plagen.
‘Het is een vogelparadijs geworden’
Kennis uit onderzoek
De experts van Wageningen University & Research werken aan toekomstbestendige en regeneratieve landbouwsystemen en natuurinclusieve landbouw. Het uitgangspunt hierbij is agroecologie, waarbij natuurlijke processen centraal staan om te komen tot een rendabele productie, bijvoorbeeld met recycling van natuurlijke hulpbronnen, biodiversiteit en de zorg voor een gezonde bodem. Hoe dat in de praktijk werkt is te zien op De Boerderij van de Toekomst. De basis hiervan is gelegd door het onderzoek in de Proeftuin Agroecologie & Technologie in Lelystad.
‘Met kleinere percelen creëer je meer natuur’
Praktijk
Jeroen Onrust, dierecoloog, en Koos Koop, gepensioneerd akkerbouwer, gaan in gesprek over het belang van rustgewassen voor een gezond bodemleven en het verschil tussen rode en grijze wormen.
Eerste stappen
Wat is de eerste stap die je als akkerbouwer kunt zetten om te komen tot meer biodiversiteit op je bedrijf?
- Als je gewend bent je percelen om de zoveel jaar te ploegen, laat een deel dan eens ongemoeid. Neem monsters van je bodem na verloop van een jaar en beoordeel je grond op bodemleven.
- Zaai eens wat bloemenmengsels in op de overstukjes, als uitvalsbasis voor bestuivers een plaagbestrijders.
- Richt de akkerranden in met kruidenrijke grasmengsels.
- Overweeg om te stoppen met ploegen om de vruchtbare toplaag van de bodem niet te verstoren.
- Bedenk of een ander bouwplan met meer gewassen mogelijk is.
- Probeer eens een gewassenstrook van drie meter breed naast de kruidenrijke akkerrand, zodat planten elkaar kunnen ondersteunen bij het weerstaan van plagen.
Peter Harry Mulder uit het Groningse Muntendam realiseerde zich vijftien jaar geleden dat hij meer moest doen om de biodiversiteit op zijn gangbare akkerbouwbedrijf te bevorderen.
‘Het eerste jaar ging het faliekant mis’
Verdienvermogen
Biodiversiteit levert besparingen op doordat er minder input nodig is voor bemesting. Daarnaast heeft de akkerbouwer minder kosten voor gewasbescherming, door natuurlijke ziektebestrijding. Lees in Mest meer over de kostenbesparing door het gebruik van vaste mest.
Wanneer je als boer bloemrijke akkerranden aanbrengt, plasdrasgreppels graaft of anderszins met agrarisch natuurbeheer aan de slag gaat, verlies je perceeloppervlak dat anders voor de productie van gewassen bestemd zou zijn. En de aanpassingen in bedrijfsvoering en inspanningen van boeren die leiden tot een toename van biodiversiteit kosten ook tijd. Daar moet een financiële vergoeding tegenover staan. Die vergoedingen zijn onder meer geregeld via het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb).
Een agrarisch ondernemer die is aangesloten bij een collectief, zoals bijvoorbeeld BoerenNatuur, wordt beloond via het ANLb voor het aanbrengen van natuurelementen en voor de extra uren die de boer besteed aan onderhoud en administratie voor het beheer van de natuurelementen. Overigens wijst de provincie de gebieden aan die in aanmerking komen voor agrarisch natuurbeheer. De provincies verlenen de subsidies voor het behoud en de ontwikkeling van (agrarische) natuurgebieden en landschappen. Lees hier meer informatie over agrarisch natuurbeheer.
Gestapelde beloning
Als je je als boer inspant om de biodiversiteit op en rond je bedrijf te stimuleren, door aan agrarisch natuurbeheer te doen, heb je daar niet alleen zelf baat bij. Ook waterschappen en natuurorganisaties hebben er belang bij. Zij betalen je voor de dienst (natuurontwikkeling) die je levert. Het Wereld Natuur Fonds, de Rabobank, de brancheorganisatie Akkerbouw en de provincie Groningen werken bovendien aan een biodiversiteitsmonitor voor de akkerbouw, zoals die nu al voor de melkveehouderij bestaat. De verwachting is dat eind 2021 een wetenschappelijk onderbouwde biodiversiteitsmonitor akkerbouw met concrete meetindicatoren klaar is om door akkerbouwers te worden gebruikt. De monitor maakt prestaties van boeren meetbaar en daar kunnen beloningen aan gekoppeld worden.
De biodiversiteitsmonitor melkveehouderij was een initiatief van het Wereld Natuur Fonds, Rabobank en FrieslandCampina. In de ontwikkeling van de biodiversiteitsmonitor voor de akkerbouw wordt gebruik gemaakt van deze kennis en ervaring.
Inhoud Kringlooplandbouw
Wil je meer weten over de verschillende aspecten van kringlooplandbouw? Klik dan op een van de onderwerpen hiernaast.
Centraal verhaal
Bodem
Verdienvermogen
Reststromen
Biodiversiteit
Robuuste Teeltsystemen
Mest
Gebiedssamenwerking
Water
Boer-Burger verbinding
Technologie