Bodem akkerbouw

Bodem

Meer informatie

Bodem

veehouderij

Meer informatie

Context

In de akkerbouw wordt doorgaans gebruik gemaakt van zware machines. Niet alleen rooimachines worden steeds groter en zwaarder, ook de trekkers om de kiepers na de oogst van het land te krijgen – onder alle omstandigheden.

Het oogsttransport is echter niet goed voor de bodem. Volgens Derk van Balen, onderzoeker van Wageningen University & Research, zijn de zware machines verantwoordelijk voor bodemverdichting. “Als je gaat zaaien rijd je met een vracht van een paar honderd kilo zaaigoed over het land. Maar bij de oogst van bieten komt er 100 ton kilo van de akker af en bij aardappelen en uien zo’n 50 ton per hectare.” Een verdichte bodemstructuur

beperkt de doorlaatbaarheid van water en zuurstof.
vergroot de kans op uitspoeling van voedingstoffen en gewasbeschermingsmiddelen.
zet het bodemleven onder druk. Bodemleven is belangrijk is voor het vrijmaken van voedingsstoffen voor gewasgroei en voor de bodemstructuur.

Als de bodemverdichting voortschrijdt, leidt dat tot een verminderde opbrengst.

Organische stof

Het is niet alleen de bodemverdichting die een rol speelt in de bodemkwaliteit. Dat geldt ook voor de hoeveelheid organische stof in de bodem. In de akkerbouw is het belangrijk om het organisch stofgehalte op peil te houden. De afbraak van organisch materiaal zoals bladeren, takjes, gewasresten en stoppels is afhankelijk van een actief bodemleven. Regenwormen, aaltjes, bacteriën en schimmels, zorgen ervoor dat belangrijke voedingsstoffen vrijkomen uit het organisch materiaal. Organische stof heeft ook invloed op de structuur van de bodem. Het zorgt voor lucht in de bodem en het watervasthoudend vermogen neemt toe.

Duurzame bodem

Er zijn al veel akkerbouwers die stappen hebben gezet richting duurzaam bodembeheer, zoals stoppen met ploegen. Ook wordt er door onderzoekers en particuliere ondernemers gewerkt aan andere teeltsystemen, waardoor de bodem minder belast wordt. Meer hierover in Robuuste teeltsystemen.

Kansen

Voor akkerbouwers die willen werken aan duurzaam bodembeheer zijn er al veel mogelijkheden.

Groenbemesters Groenbemesters worden al veel gebruikt in de biologische akkerbouw. Naast enkelvoudige groenbemesters zien we steeds meer mengsels van kruiden en vlinderbloemigen. Ze binden stikstof uit de lucht en zijn door hun gevarieerde worteling goed voor de structuur van de bodem. Groenbemesters hebben een onkruid-onderdrukkend effect. Als ze eenmaal afgestorven zijn en ondergewerkt leveren de plantenresten veel organisch materiaal dat verteerd kan worden door het bodemleven, waarbij nutriënten vrijkomen voor het gewas.

Rupsbanden Trekkers, kiepers en rooimachines trekken een wissel op de bodem. Veel boeren en loonwerkers verlagen de bandenspanning van de trekkers zodra ze het land opgaan. Een andere mogelijkheid is om de banden te vervangen door rupsbanden. Het loopvlak van een rupsband is vele malen groter dan van een cultuurband, waardoor de druk op de bodem een stuk kleiner is.

Niet-kerende grondbewerking (NKG) Veel boeren die gestopt zijn met ploegen merken dat de structuur van de bodem verbetert, waardoor deze stabieler wordt en het waterdoorlatend vermogen toeneemt.

Grasklaver Een mengsel van gras met rode klaver en/of witte klaver bindt in symbiose met de rhizobiumbacterie de stikstof uit de lucht. Het stikstofleverend vermogen van klaver stimuleert ook het bodemleven. Onder een perceel met grasklaver blijken twee keer zo veel regenwormen te zitten dan onder enkel gras.

‘Geploegde grond is als een bak met knikkers. Als je er in gaat staan, zak je er in weg’

Lees het interview met onderzoeker Derk van Balen over wel of niet ploegen en het gebruik van grasklaver

Kennis uit onderzoek

Het onderzoek naar duurzaam bodembeheer gebeurt niet alleen op universiteiten, zoals Wageningen University & Research en andere onderzoeksinstellingen, zoals het Louis Bolk Instituut. Ook particulieren werken aan oplossingen voor bijvoorbeeld bodemverdichting. Eén van die initiatieven is ‘Lasting fields’ een volledig gerobotiseerd teeltsysteem dat de bodem ontziet.

‘Ik heb de grond echt zien veranderen'

Lees hier meer over het gerobotiseerde teeltsysteem van Wim Steverink

Praktijk

Derk van Balen, onderzoeker bij Wageningen University & Research, spreekt met Jaco Burgers, eigenaar van een biologisch akkerbouwbedrijf in Flevoland, over gezonde bodems. Burgers werkt met een bouwplan en een mengsel van groenbemesters om de doorworteling te optimaliseren. Van Balen merkt dat bodems die in de winter lang bedekt zijn, in het voorjaar mooier eruit komen dan wanneer ze geploegd zijn.

Eerste stappen

Een eerste stap zetten, waarbij bodemverbetering het beoogde doel is, is niet eenvoudig, omdat alles met elkaar samenhangt. Stoppen met ploegen heeft consequenties voor de manier van zaaien en oogsten, de onkruiddruk etcetera. Toch kun je met kleine stappen inzicht in de staat van de bodem krijgen.

Maak bijvoorbeeld eens een profielkuil van je bodem en laat je voorlichten door een onafhankelijk adviseur.
Om de druk op het land te verlagen, kun je denken aan het verlagen van de bandenspanning van de trekker, minder rijbewegingen op het land of op vaste rijstroken rijden. Ook kun je denken aan andere banden op je machines. Ga ook met je loonwerker in overleg om te bespreken wat hij kan doen om bodemverdichting te voorkomen.
Bepaal of de trekker voor de uit te voeren werkzaamheden (wieden, eggen, zaaien) niet te veel vermogen heeft en dus te zwaar is.
Probeer eens een paar stroken van een perceel niet te ploegen en zaai daar na de oogst een groenbemester in. Kijk na een jaar wat er veranderd is in de bodem qua structuur, kleur, bodemleven.

Verdienvermogen

De bodem is een complex ecosysteem. Een veranderde bodembehandeling heeft tijd nodig om zichtbaar te worden in de vorm van structuurverbetering, toegenomen bodemleven, nutriëntenbalans en meeropbrengsten. Om een verdichte bodem met weinig bodembiodiversiteit te veranderen in een gezonde bodem met een rijk bodemleven en goede waterhuishouding is tijd nodig. En investeringen. En een ander teeltsysteem. Uiteindelijk leidt dat op de wat langere termijn tot besparingen en een robuuste bodem die zich vooral zelf in stand houdt en gezonde gewassen oplevert.

Niet-kerende grondbewerking – niet ploegen - levert een enorme besparing op in tijd, arbeidsloon en brandstof.
Een gezonde bodem is weerbaarder tegen bodemziekten en plagen. Hiermee bespaar je op pesticiden.
De bemesting van akkers met kunstmest is een kostbare zaak. Ruige mest met een hoog gehalte aan organische stof heeft een gunstig effect op het bodemleven en de voedingsstoffenhuishouding. Algemeen is bekend dat ruige stalmest een gewild product is en niet altijd en overal beschikbaar. Geitenmest is een goed alternatief. Beiden zijn goedkoper dan kunstmest.
Groenbemester om de akkers in de winter bedekt te houden is een investering, maar het verlaagt de onkruiddruk en bovendien geeft het na omwerken een enorme boost aan de bodembiologie en beschikbaarheid van nutriënten voor het komend gewas. De akker hoeft minder bemest te worden, wat een besparing inhoudt.
Een investering in rupsbanden in plaats van cultuurbanden is een forse uitgave. Als dat met een paar collega’s in de buurt gebeurt, scheelt dat in de kosten.