Foto: Dick Boschloo
Context
Een groter bewustzijn van de herkomst van voedsel kan ertoe bijdragen dat consumenten andere keuzes maken in hun aankoopgedrag en minder voedsel verspillen. Bovendien kan het leiden tot meer verbondenheid met (en een hogere waardering voor) de inspanningen van boeren, tuinders, vissers en andere voedselproducenten.
Zo zijn er steeds meer pioniers die erin slagen kortere lijnen tussen producenten en afnemers te leggen. Koplopers hebben zich verenigd in de Taskforce Korte Keten. Hun doel is om op lokaal, regionaal en landelijk niveau effectiever te kunnen samenwerken en zo de kringloop regionaal te sluiten. En dan gaat het niet alleen om de mineralenkringloop, maar om de hele voedselkringloop, zodat we minder afhankelijk worden van de wereldhandel.
Daarnaast zijn er boerderijen die hun activiteiten verbreden. Dergelijke boeren en boerinnen bedrijven multifunctionele landbouw: ze zijn ook actief als kinderopvangorganisatie of zorginstelling of doen aan boerderij educatie. Volgens de Wageningse hoogleraar Han Wiskerke verdienen inmiddels de helft van boerengezinnen zo hun inkomen met activiteiten als een boerderijwinkel op het erf, campinghouder of als zorgboerderij. In 1997 waren er nog maar 75 zorgboerderijen; inmiddels zijn dat er 1.400.
Samen de stap naar duurzame landbouw
Meer verbondenheid met consumenten kan ertoe leiden dat je samen de stap naar duurzame landbouw kunt zetten. Investeringen van burgers kunnen de transitie naar een kringloopbedrijf ondersteunen, waardoor je er als boer niet alleen voor staat. Bijvoorbeeld door crowdfunding om duurzame of diervriendelijke initiatieven op te zetten.
Ook zijn er nieuwe vormen van landbouw in opkomst waarbij burgers een actievere rol spelen. Community Supported Agriculture (CSA) betrekt consumenten bij de productie. Een voorbeeld hiervan zijn ook de zogenaamde Herenboeren. De consument wordt lid van een coöperatie en samen met andere leden en de boer bepalen ze wat er dat jaar aan groente en fruit geteeld wordt. Als boer sta je dicht bij je klanten en als afnemer zie je van dichtbij wat er bij komt kijken om de producten op jouw bord te krijgen. Je leeft mee met de seizoenen, met ziekten en plagen, en droogte of regen. Deze vorm van landbouw past ook bij het kringloopdenken, want als boer produceer je meer naar behoefte en is er minder verspilling. Bovendien kan de community zorgen dat er gewerkt wordt volgens de principes van kringlooplandbouw.
‘Nederlanders zijn vaak positief over boeren, vooral als ze kunnen zien wat landbouw hen te bieden heeft: rust, ruimte en voedsel’
Al deze ontwikkelingen vragen een bredere opvatting van wat het boer-zijn inhoudt. Je moet van meer markten thuis zijn of de samenwerking zoeken met ‘mensen van buiten’. Misschien is het nodig om je (verder) te bekwamen op het gebied van management, social media of retail. Ook is een nieuwe rol weggelegd voor partners: vrouwen hebben bijvoorbeeld vaker een opleiding buiten de agrarische sector gedaan en voelen behoefte om een project in de richting van hun studie te beginnen. Vaak zijn zij degenen die het initiatief nemen tot verbreding van het boerenbedrijf met een zorgboerderij, bed & breakfast of kinderopvang.
‘De omgang met dieren is erg belangrijk. Dat is de kracht van een zorgboerderij’
Kansen
De verbreding van het bedrijf brengt naast nieuwe inkomstenbronnen veel kansen met zich mee: een groter rendement bijvoorbeeld en een eerlijkere en transparantere prijs. Hoewel meer begrip tussen boeren en burgers niet het hoofddoel is van nevenactiviteiten, kan het wel degelijk een gunstig neveneffect zijn. Doordat meer burgers het erf betreden van het multifunctionele boerenbedrijf zien meer burgers wie de makers zijn van hun voedsel.
Deze perceptie van burgers is belangrijk voor de goodwill naar boeren. Het helpt de band tussen boer en burger herstellen en draagt zo bij aan een beter maatschappelijk draagvlak voor de land- en tuinbouw. Dat helpt om je bestaansrecht veilig te stellen. Boeren die meer contact hebben met burgers geven bovendien aan dat ze meer waardering ervaren en daarmee meer plezier hebben in hun werk.
Door deze nieuwe ontwikkelingen kun je ook je innovatiekracht laten zien, door nieuwe richtingen aan te boren, mee te gaan in online mogelijkheden. En door te verbreden kun je je bedrijf toekomstbestendiger maken. Een divers bedrijf is minder afhankelijk is van één specialiteit en heeft dus meer veerkracht, mocht het in één bepaalde sector slechter gaan.
‘De hele sector heeft er belang bij dat we goodwill kweken, dat vertegenwoordigt ook een zekere waarde voor je bedrijf’
Kennis uit onderzoek
Er wordt veel onderzoek gedaan naar het publieke imago van boeren, onder andere aan Wageningen University & Research. Voor het bestaansrecht van het boerenbedrijf is het belangrijk dat boeren de verbinding met de samenleving verstevigen. Onderzoeker Tim Stevens kijkt onder andere naar de rol die social media daarin kunnen spelen.
‘Een boer die meer communiceert merkt de waardering voor zijn product, de interesse van consumenten’
Praktijk
Heleen Lansink runt samen met haar man een melkveebedrijf in Haaksbergen waar ze in 2017 De Melktap opende, daarmee kunnen mensen op de boerderij zelf melk tappen. Heleen gaat in gesprek met onderzoeker Marcel Vijn die bij Wageningen University & Research werkt aan korte ketens, multifunctionele landbouw en stadslandbouw. Ze praten over de toegevoegde waarde van een korte keten en waarom het noodzakelijk is dat de kloof tussen boeren en burgers verkleind wordt.
Eerste stappen
Wil je de relatie met de burger en consument verbeteren om zo gezamenlijk de stap naar een toekomstbestendige en duurzame landbouw te zetten?
- Zet voor jezelf op een rij wat je drijft en waar de kracht van je bedrijf ligt. Zoek desnoods een ondernemerscoach die je daarbij ondersteunt. Is schaalverkleining zinnig, kun je het bedrijf combineren met diensten of wil je overstappen naar biologisch? Het spreekt niet iedereen aan dat er burgers op het erf komen. Het is belangrijk dat je het van harte doet.
- Maak gebruik van de Kansenscanner multifunctionele landbouw, daarin staat een stappenplan en worden verschillende voorbeelden gegeven van multifunctionele landbouw.
- Wil je actief worden als educatieboer? Steek dan je licht eens op bij platform Boerderij Educatie Nederland
- Plannen voor een zorgboerderij? Begin bij de Federatie Landbouw en Zorg of op provinciaal niveau bijvoorbeeld bij de Coöperatie Boer en Zorg voor Gelderland, Utrecht, Overijssel en Flevoland. Kijk op www.zorgboeren.nl.
- Wil je actief worden op social media? Laat zien wie je bent en waar je mee bezig bent. Dat kan al met tien minuten per dag. Bedenk wel eerst wat je wilt. Wil je lokaal meer verkopen, dan zal je er meer energie in moeten steken. Breng in kaart welke contacten voor jouw bedrijf van belang zijn. Gaat het om bestuurders? Omwonenden? Consumenten? Neem een account dat daarbij aansluit: Twitter is meer voor professionele communicatie, Facebook en Instagram zijn informeler en gaan meer via via. Posten heeft daar minder zin, deelnemen aan groepen en discussies is daar beter. Lees dit artikel voor meer tips.
- Inspiratie nodig? Kijk op de Twitter-accounts van boeren die laten zien hoe het eraan toe gaat op hun bedrijf, bijvoorbeeld @Boerburgertweet, @mmmEggies, @leendersJohan, @harrysfarm, @RijkJoost of @DeMelktapperij.
- Doe mee met open dagen van LTO of met de Koe in de wei- of Kom in de kas-dagen. Dit is ook belangrijk voor de verbinding met de lokale politiek, gemeenteraad, wethouders en burgermeester. Je wilt dat die contacten goed zijn als er een vergunning of een nieuwe stal nodig is.
- Maak gebruik van het werkboek Communiceren met uw omgeving, werkboek voor plattelandsondernemers. Dit werkboek helpt om je plannen beter af te stemmen op de mensen om je heen. Met andere woorden: wat betekent mijn plan voor de omgeving en hoe kan ik ervoor zorgen dat mijn omgeving instemt met mijn plannen?
- Sluit je aan bij de vakgroep multifunctionele landbouw van LTO.
- Zoek voor verduurzaming naar een alternatieve vorm van financiering, zoals crowdfunding. Lees de uitleg over vier verschillende manieren in de brochure Kansen voor het multifunctionele landbouwbedrijf voor niet-bancaire financieringsvormen.
- Maak je producten die geschikt zijn voor lokale verkoop? Producten die weinig bewerking vragen, zoals fruit of eieren, zijn relatief makkelijk direct aan de consument te verkopen. Vlees is moeilijker, want daar komen verwerkers en verpakkers bij. Op het erf, in een boerderijwinkel of via korte ketens? Verdiep je in de lokale en landelijke mogelijkheden, zoals Oregional, Boerschappen, De Streekboer, Rechtstreex, et cetera. Of kijk hier voor meer informatie over het organiseren van korte ketens middels afhaalpunten.
- Op multifunctionelelandbouw.net staat meer informatie over de verschillende deelsectoren in de multifunctionele landbouw. Deze zijn: agrarische kinderopvang, boerderijeducatie, agrarisch natuurbeheer, plattelandstoerisme, boerderijverkoop en zorglandbouw.
‘We hebben de betrokkenheid van de samenleving nodig om landbouw en veeteelt een vorm te geven die door iedereen gedragen wordt’
Verdienvermogen
Verbreding van je bedrijf kan bijdragen aan groei van de omzet. De multifunctionele landbouw in Nederland ontwikkelt zich in rap tempo met een omzetverdubbeling in de afgelopen vijf jaar, blijkt uit onderzoek van Wageningen University & Research. Boerderijverkoop is in 2018 met ruim 270 miljoen euro de grootste activiteit, gevolgd door zorglandbouw (250 miljoen euro) en recreatie (221 miljoen euro). Hiermee is zorglandbouw in vergelijking met 2013 recreatie voorbijgegaan in omzet en daarmee de tweede activiteit. Daarna volgen agrarische kinderopvang (78 miljoen euro) en natuurbeheer (66 miljoen euro). Boerderijeducatie levert met minder dan 1 miljoen euro de kleinste bijdrage.
‘Je ziet nu soms merken waarbij de boer wordt ingezet om kwaliteitsonderscheid te maken. Zo kan er iets van waarde worden toegevoegd’
Regionaal voedsel staat sterk in de belangstelling. FlevoCampus en Wageningen University & Research hebben een roadmap ontwikkeld hoe je daar als agrarische ondernemer op kunt inspelen, zodanig dat het leveren van regionaal voedsel een stevig businessmodel wordt. Bij online verkoop via Boerschappen gaat circa 70 procent van de omzet naar de boer, blijkt uit het artikel De boer aan huis: we willen meer eten zonder ‘tussenschakels’ in NRC Handelsblad van 6 februari 2021. En over tien jaar, zo is de ambitie van de Taskforce Korte Keten, moet 25 procent van wat Nederland eet uit de korte keten komen.”
‘Een eerlijke prijs komt tot stand door rechtstreeks verbinding met de burger te zoeken’
Inhoud Kringlooplandbouw
Wil je meer weten over de verschillende aspecten van kringlooplandbouw? Klik dan op een van de onderwerpen hiernaast.
Centraal verhaal
Bodem
Verdienvermogen
Reststromen
Biodiversiteit
Robuuste Teeltsystemen
Mest
Gebiedssamenwerking
Water
Boer-Burger verbinding
Technologie