Foto: Oane de Hoop
Context
Er wordt veel van boeren gevraagd. Als boer kun je niet aan alle doelstellingen tegelijk werken met je bedrijf. Waarschijnlijk bereiken we landelijk het meest als ieder landbouwbedrijf werkt aan drie duurzame doelen die passen bij haar ligging en bedrijfsvoering. Vanuit de EU worden de grotere doelstellingen benoemd, bijvoorbeeld voor lucht- en waterkwaliteit, CO₂-emissie of dierenwelzijn. Vervolgens wordt per land vastgelegd hoe die doelstellingen behaald moeten worden – in Nederland doen we dat met het Nationaal Strategisch Plan voor het gemeenschappelijk landbouwbeleid 2021-2027. Het ministerie van LNV krijgt meer grip op de invulling hiervan, die beter moet aansluiten bij de lokale problematiek.
Uitgangspunten
Het uitgangspunt is dat een individuele boer drie doelstellingen kiest waarop hij of zij inzet, meestal een voedselproductie-doel plus twee duurzaamheidsdoelen. Vaak hebben boeren binnen een regio soortgelijke doelen en uitdagingen. Je kunt een thema binnen een gebied beter aanpakken als je de samenwerking zoekt.
Regio Deals
Deze regionale samenwerking zit nu al impliciet in de Regio Deals en wordt in het Nationaal Strategisch Plan voor het gemeenschappelijk landbouwbeleid veel concreter gemaakt. Duidelijkheid voor de toekomst is momenteel misschien wel een van de grootste behoeftes die boeren voelen. Kan en mag ik nog boer blijven in Nederland? Of gaat mijn bedrijf ten onder aan politieke keuzes en regeldruk? Centraal daarbij staan de vraagstukken rond duurzaamheid. Boeren die volop inzetten op duurzaamheid kunnen een voorsprong realiseren en hun toekomst zeker stellen, maar niet iedere boer heeft de financiële slagkracht en concrete knowhow om die omschakeling te maken. En waar moet je beginnen? Uit verschillende studies blijkt dat inspirerende boerenbedrijven met een voorbeeldfunctie (zogenaamde lighthouse boeren) flinke stappen kunnen zetten en anderen kunnen inspireren om het roer om te gooien. Maar boeren die kleine stappen zetten en samenwerken komen op termijn verder: veel kleine stapjes met een beetje winst zorgen op den duur voor forse winst. Aansluiten bij de Regio Deals is op dit moment een uitstekende manier om die samenwerking te zoeken. Wil je meer weten? Lees dan het blok Eerste stappen; daar vind je per Regio Deal links met meer informatie.
De belangrijkste Regio Deals voor agrariërs zijn:
- Regio Deal Foodvalley legt het accent op het verminderen van emissies (zoals fijnstof en ammoniak), het produceren van circulair veevoer, het verbeteren van de bodemkwaliteit en het optimaliseren van verdienmodellen.
- Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland zet sterk in op het sluiten van de kringloop, het verminderen van emissies, en het versterken van de kwaliteit van het ecosysteem, biodiversiteit, natuurwaarden, landschap en vitaliteit van de regionale economie.
- Regio Deal Achterhoek legt de nadruk op het sluiten van de kringloop en het verbeteren van de bodemkwaliteit, vitaliteit platteland en regionale economie, en innovaties in de agrosector. Dit project is onderdeel van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer.
- Regio Deal Bodemdaling Groene Hart focust op manieren om de daling van het grondwater tegen te gaan en subsidieert onderzoek naar de alternatieven, zoals hoogwaterboerderijen.
- Regio Deal Noord-Oost Brabant richt zich op het slim inrichten van de leefomgeving in dorpen en steden (zoals leefbaarheid, economisch perspectief, bereikbare vitale voorzieningen, voedseleducatie) om de regio's klaar te maken voor klimaatverandering, de energietransitie en kringlooplandbouw. Denk aan de ontwikkeling van duurzame en waardevolle voedselketens en nieuwe bedrijvigheid van agrifood in combinatie met hightech.
- Regio Deal Noordoost Fryslân/ Holwerd aan Zee focust op de sterke sectoren in deze regio: agrofood, metaaltechniek en bouwnijverheid. Daarnaast bieden de unieke natuurkwaliteiten van de regio (Nationale parken, Nationaal Landschap, Wadden) volop kansen voor recreatie en toerisme.
- Regio Deal Twente onderzoekt oplossingen die bijdragen aan een gezonde bodem, duurzame bemesting en andere toepassingen voor mest en biomassa. Zo werken agrariërs, kennisinstellingen, overheden en bedrijven samen aan een duurzame Twentse agrarische sector en kringlooplandbouw.
- Regio Deal Fruitdelta Rivierenland maakt werk van educatie en innovatie gericht op de fruitteelt. Er wordt een fruitgerichte opleiding ontwikkeld met een praktijklocatie en een onderwijsprogramma. Andere projecten richten zich op waterbeschikbaarheid: het realiseren van waterbergingsgebieden, het optimaliseren van het hoofdwatersysteem en het toepassen van waterbesparende maatregelen in de tuinbouwsector.
‘Landbouw begint bij de bodem, bij het leven in de grond, bij schimmels en insecten’
Kansen
Samenwerking biedt veel kansen. Je kunt grondstoffen uitwisselen met elkaar: mest voor het land en reststromen voor het vee. Maar ook het delen van kennis en praktijkervaring, inzichten in de bedrijfsvoering, bijvoorbeeld via workshops en netwerken, zorgt ervoor dat je als agrariër sterker wordt.
En daarbij: biodiversiteit kent geen scherpe grenzen. Als alle grondgebruikers in een gebied samenwerken zijn er ook meer kansen voor biodiversiteitsherstel. Ook de samenwerking met onderzoekers van bijvoorbeeld WUR kan veel opleveren. Door deel te nemen aan pilots en onderzoeken beschik je als eerste over de kennis en ervaring met nieuwe technologieën of nieuwe oplossingen.
Daarnaast is samenwerken om je slagkracht te vergroten belangrijk. Er is veel te winnen op zowel politiek vlak, als praktisch. Bij de organisatie van bijvoorbeeld inkoop- of verkoopcoöperaties liggen veel kansen. Door samen te kijken hoe het anders kan, kun je tegenwicht bieden aan en of sparren met beleidsmakers, en dat kan vervolgens verlichting van toenemende regeldruk opleveren.
Verder kunnen bedrijven in de regio interessante partners zijn, bijvoorbeeld als leverancier van reststromen die kunnen dienen als veevoer. De mogelijkheden zijn eindeloos.
‘Je hebt elkaar nodig voor inspiratie en om stappen te zetten’
Kennis uit onderzoek
Vanuit het perspectief van waardecreatie kijken WUR-onderzoekers naar de financiële gevolgen van oplossingen binnen de kringlooplandbouw. Idealiter moeten boeren betaald krijgen voor ecosysteemdiensten, zodat er een verdienmodel aan gekoppeld kan worden, bijvoorbeeld door middel van subsidies voor de bijdrage aan biodiversiteit of waterkwaliteit. Directeur Waardecreatie Sebastiaan Berendse vertelt over de kansen en uitdagingen voor circulair veevoer in de Regio Foodvalley en de rol die gebiedssamenwerking daarin kan spelen.
‘Circulaire landbouw gaat alleen werken als er een verdienmodel tegenover staat’
Praktijk
Wat betekent de samenwerking van boeren voor kringlooplandbouw? Gina van Elten, eigenaar van een pluimveebedrijf en voorzitter van LTO Noord Gelderse Vallei gaat daarover in gesprek met WUR-onderzoeker en hoogleraar Annemarie Rebel. Beiden zijn betrokken geweest bij de opzet van de Regio Deal Foodvalley. In deze video vertellen ze over de inzichten die ze daarbij hebben opgedaan.
Eerste stappen
Wil je tot samenwerking in de regio komen? Bij deze Regio Deals kun je voor meer informatie over het boerenaandeel terecht bij gebiedscontactpersonen of specifieke websites.
- Zoek aansluiting bij een Regio Deal: - Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland - Regio Deal Twente - Regio Deal Achterhoek (in deze Deal loopt een aantal interessante projecten: Kunstmestvrije Achterhoek, Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Agro- en informatiecentrum De Marke) - Regio Deal Bodemdaling Groene Hart - Regio Deal Foodvalley - Regio Deal Noordoost Fryslân/ Holwerd aan Zee
- Regio Deal Noordoost Brabant
- Regio Deal Fruitdelta Rivierenland
- Blijf op de hoogte van wat er speelt via nieuwsbrieven van regionale overheden en Regio Deals.
- Ga naar netwerkbijeenkomsten; daar hoor je over interessante nieuwe ontwikkelingen. Ook leer je hoe je je kunt aansluiten bij samenwerkingsverbanden en kun je er cursussen volgen.
- Doe mee aan bestaande projecten in de regio en draag bij kansrijke innovaties.
Verdienvermogen
Regio Deals financieren pilots en testfaciliteiten, zoals een proeffabriek voor een ander productieproces voor circulair voer. De individuele boer kan meedoen in de proeftuin en meedoen in masterclasses. Ook kan hij gebruik maken van kennis kan ook via landbouwcoaches en erfbetreders.
Uit de onderzoeken en pilots in de Regio deals komen kansrijke oplossingen. Deze oplossingen zullen worden voorgedragen voor financiering vanuit de EU-subsidies voor gebiedsgerichte middelen (zoals het Plattelandsontwikkelingsprogramma). Daaruit kan compensatie komen voor boeren die de transitie maken. Dat geld wordt uitgerold via de provincies.