Foto: Shutterstock / Anton Havelaar
Context
In de kringlooplandbouw speelt dierlijke mest een grotere rol. Vloeibare mest is nu op veel landbouwbedrijven al een goede vervanger van (een deel van) de stikstof uit kunstmest.
Melkveehouders kunnen een deel van hun mest op het land gebruiken en aanvullen met kunstmest. Een deel van de melkveehouders is grondgebonden en kan alle eigen mest op het land plaatsen. De rest, ongeveer de helft, moet een deel van de geproduceerde mest afvoeren.
Varkens- en pluimveehouders zijn niet grondgebonden. Daarom is het voor hen lastiger om aan te sluiten op de kringloop. Op het bedrijf zelf de varkensmest scheiden, door bijvoorbeeld het varkenstoilet, kan een manier zijn de afzetmogelijkheden te verbeteren. Maar de meeste varkenshouders brengen de mest naar verwerkingsbedrijven.
Momenteel gebeurt er bij tien pilotbedrijven al veel op het gebied van terugwinningen van stikstof en kalium uit de dunne fractie van varkensmest. Daarbij wordt, met behulp van omgekeerde osmose en een extra voorscheiding, veel schoon water afgescheiden dat geloosd mag worden. Een mineralenconcentraat rijk aan stikstof en kalium blijft over.
Voor pluimveehouders zijn er soms mogelijkheden om mest af te zetten in het buitenland, zoals voor de druiventeelt. Bij kippenmest speelt naast ammoniak het probleem met fijnstof. Goed stalbeheer en een bacteriespray kunnen deze problemen mogelijk oplossen, laat Hilko Ellen zien. Ellen is onderzoeker bij Wageningen University & Research en kent meerdere mogelijkheden om uitstoot van schadelijke stoffen te beperken.
‘Als het lukt om de mest binnen een uur te drogen, hebben we geen emissies meer’
Kansen
Momenteel zijn er nog steeds veel veehouders die ‘goud op de mesthoop’ laten liggen. Er zijn verschillende manieren om aan de slag te gaan met mest volgens de principes van kringlooplandbouw.
Door mest beter te beheren, bijvoorbeeld met emissiearme vloeren, worden emissies naar de lucht voorkomen. Goed mestmanagement voorkomt bovendien uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater. Minder uitspoeling helpt bij het voldoen aan de Kaderrichtlijn Water die in 2027 ingaat. Lees meer over de rol van water in kringlooplandbouw in het hoofdstuk Water.
Daarnaast zijn er mogelijkheden om mest te bewerken, bijvoorbeeld door er biofosfaatkorrels van te maken. Hierdoor kan een waardevol product ontstaan dat geëxporteerd kan worden naar omliggende landen (de grote kringloop) of gebruikt kan worden bij landbouwers in de omgeving. Dat betekent een besparing op de kosten om mest af te voeren, of het genereert zelfs inkomsten. Lees meer over de mogelijkheden in het hoofdstuk Gebiedssamenwerking.
De kringloop sluiten op je eigen bedrijf is ingewikkeld. Samenwerking tussen veehouders en akkerbouwers voor het afzetten van mest is daarom onontbeerlijk. Melkveehouder Joris Buijs en Pieter de Wolf, onderzoeker van Wageningen University & Research, praten in deze video over de mogelijkheden die er zijn.
Als het je lukt om je land te bemesten met stromest (ruige mest) heeft dit een gunstige invloed op de biodiversiteit op je land. De mest trekt namelijk wormen en insecten aan, waarmee weidevogels zich voeden. Bovendien blijven niet alleen fosfor en stikstof, maar ook essentiële sporenelementen en koolstof in de kringloop, wat bijdraagt aan een gezonde en weerbare bodem, die beter bestand is tegen droogte en hevige regenval.
Er zijn nog meer mogelijkheden om mest op te waarderen: als voeding voor maden bijvoorbeeld, die weer kunnen dienen als visvoer in viskwekerijen. Lees meer over het gebruik van insecten in kringlooplandbouw in het hoofdstuk Reststromen.
Ook vrijloopstallen bieden een kans om je mestmanagement beter aan te laten sluiten bij de principes van kringlooplandbouw. Bij vrijloopstallen voor melkvee is niet alleen de kwaliteit van de mest beter, ook het dierenwelzijn gaat er op vooruit en de gezondheid van de dieren, wat zich vertaalt in een hogere economische opbrengst per koe.
‘Ik overweeg om een bacteriepreparaat toe te voegen om te zorgen voor een betere mestomzetting’
Kennis uit onderzoek
Er zijn grote verschillen in methaanuitstoot tussen veehouderijen. Ook koeien stoten niet allemaal evenveel methaan uit. Die verschillen bieden aanknopingspunten om de emissies van methaan te reduceren, blijkt uit onderzoek. Zo maakt het bijvoorbeeld uit welk voer de koeien krijgen, en of de koeien een genetische aanleg hebben om meer methaan uit te stoten.
Vanaf 2025 is het waarschijnlijk mogelijk om bij de fokkerij te selecteren op een lagere methaanuitstoot. Het gescheiden opvangen en bewaren van urine en vaste mest is een belangrijke stap naar minder ammoniakemissie. Daarvoor zijn al verschillende methodes uitgewerkt voor zowel koeien als varkens, zoals emissiearme vloeren.
Lees hier meer over het onderzoek van Wageningen University & Research naar integrale maatregelen tegen ammoniak- en broeikasgasemissie. In 2021 vindt meer onderzoek plaats binnen dit onderwerp. Lees daar meer over op deze website.
Op dit moment is zo’n 20 procent van de stallen uitgerust met een emissiearme vloer. Wageningen University & Research test en ontwikkelt betaalbare sensorsystemen die onderzoeken of de emissiearme vloeren optimaal worden gebruikt.
‘Er ontstaan meerdere mestproducten die je veel gerichter kunt afzetten’
In de melkveehouderij is de KringloopWijzer een belangrijk instrument voor het sluiten van de fosfaat- en stikstofkringloop. Met deze tool kun je als melkveehouder je management verbeteren. Door het invullen van de KringloopWijzer word je je bewust van de stromen van N, P en koolstof, waardoor je aanknopingspunten vindt voor verbetering.
‘Met de KringloopWijzer kunnen boeren aantonen dat ze meer mest zouden kunnen gebruiken’
Praktijk
WUR-onderzoeker Paul Galama en melkveehouder Zwier van der Vegte gaan in gesprek over technieken in de stal om mest te scheiden en welke precisietechnieken er zijn om mest toe te dienen op het veld. Meer over precisielandbouw en mest is te vinden op de Nationale Proeftuin PrecisieLandbouw (NPPL)
Eerste stappen
De situatie is op elk bedrijf anders, daarom is vaak maatwerk nodig. Wat de beste richting is, is afhankelijk van de grond waarop een bedrijf staat, of je de mest op eigen grond kunt toepassen of kunt verwerken, of dat het naar een akkerbouwer gaat.
- Door het eiwitgehalte in het voer beter af te stemmen op de behoeftes van het dier en niet te ‘overdoseren’ gaat minder stikstof verloren via de urine en de ontlasting.
- Reduceer emissies door te investeren in emissiearme vloeren.
- Ook verdunnen met water tijdens uitrijden vermindert de ammoniakemissie.
- Zet de mest zoveel mogelijk af aan akkerbouwers (liefst in de buurt).
- Reduceer de bemesting van het grasland. Als daar teveel wordt bemest kan er al twee keer zoveel stikstof in het gras zitten (in de vorm van eiwit). Dat zorgt voor meer emissies. Zie ook de tips uit de KringloopWijzer voor mest, bodem, vee en gewas.
- Zorg voor voldoende ventilatie in de stal zodat de mest fermenteert in plaats van rot en zodat er niet teveel ammoniak vrijkomt.
- Timing is belangrijk: op het juiste moment bemesten voorkomt uitspoeling van stikstof en fosfaat naar het milieu.
- Denk na over het apart opvangen van feces en urine, dat voorkomt ammoniakemissie. Een koe- of varkenstoilet kan in de toekomst hier een oplossing voor zijn.
- Een andere denkrichting wordt toegepast in de vrijloopstallen. Daar wordt organisch materiaal (bijvoorbeeld houtsnippers) aangebracht op de vloer. Dit levert een meststof op met veel organische stof. Hierdoor komt minder ammoniak vrij. Ook weidegang zorgt voor minder emissies, omdat de mest in het grasland niet wordt omgezet in ammoniak.
- Investeer in een warmtewisselaar in de kippenstal. Bij deze techniek heb je als bijvangst een besparing op de stookkosten. Er zijn ook warmtewisselaars met een koeloptie. Dat is fijn voor het stalklimaat en dierenwelzijn.
- Heb je leghennen? Houd de strooisellaag zo dun mogelijk met de strooiselschuif en voorkom stofvorming door bijvoorbeeld koolzaadolie te sprayen over het strooisel.
- Zoek waar mogelijk regionale samenwerking bij de mestverwerking of de afzet van biomassa. Mogelijk zijn er bij jou in de buurt lopende projecten op het gebied van grootschalige mestraffinage waarbij mineralen uit dierlijke mest rendabel worden teruggewonnen voor afzet over de grens.
‘We willen producten maken die waar mogelijk kunstmest kunnen vervangen’
Verdienvermogen
De overgang naar een bedrijfsvoering waarbij kringlooplandbouw centraal staat, gaat niet van vandaag op morgen. De overgang vergt inspanningen en investeringen, bijvoorbeeld in het vergaren van nieuwe kennis en in andere machines en inputs, of in nieuwe bedrijfsplannen. Toch is het mogelijk om op korte termijn al een financieel verschil te maken.
- Boeren die het goed doen volgens de Biodiversiteitmonitor, ontwikkeld door de Rabobank en het WNF, kunnen in de toekomst mogelijk korting krijgen op een lening bij de Rabobank. Daarin wordt gekeken naar broeikasgasemissies, stikstofbodemoverschot, ammoniakemissie, aandeel blijvend grasland, eiwit van eigen land, natuur- en landschapsbeheer en kruidenrijk grasland. De Biodiversiteitsmonitor gebruikt kengetallen uit de KringloopWijzer. Lees meer over de Biodiversiteitsmonitor in het hoofdstuk Biodiversiteit.
- Boeren die onder meer goed scoren op de KringloopWijzer (waarin mest meetelt) kunnen 2 cent per liter melk extra krijgen, omdat deze melk onder het keurmerk Planet Proof kan worden verkocht. Planet Proof staat voor melkkwaliteit, weidegang en veiligheid van mens en dier.
- De provincie Drenthe geeft melkveehouders die willen verduurzamen subsidie op advies over bodem en bemesting. Kijk hier voor meer informatie.
- Van 2020 tot 2030 is er 172 miljoen euro subsidie beschikbaar voor brongerichte verduurzaming stal- en managementmaatregelen (Sbv). De Sbv bestaat uit 2 modules: een innovatie- en een investeringsmodule. Bij de innovatiemodule ligt de focus op het ontwikkelen van nieuwe maatregelen en technieken. De investeringsmodule helpt bij de financiering van bewezen investeringen. Zie ook de website van het RVO.
- Mest kan als grondstof dienen voor de opwekking van energie: door anaerobe vergisting ontstaat methaan, dat kan dienen als brandstof. Dit gas kan worden ingezet als brandstof of geleverd worden aan het aardgasnet. Deze bewerking sluit echter minder goed aan bij de kringloop. Ook is niet duidelijk wat er in de toekomst zal gebeuren met het aardgasnetwerk en gas als brandstof.
- Mest van goede kwaliteit is geld waard en kan verkocht worden aan landbouwers en zelfs aan particulieren in de omgeving.
‘Dat we het zelf doen, levert wel wat op, want het is goedkoper dan afvoeren naar een mestverwerkingsbedrijf’