Context
Nederlandse boeren weten heel goed hoe je gewassen moet laten groeien. Daardoor werd de Nederlandse landbouw toonaangevend als het gaat om efficiëntie en innovatie. Maar door het intensieve gebruik van de bodem heeft de bodem het sinds de vorige eeuw zwaar te verduren, en zijn gewassen kwetsbaarder geworden voor ziekten en plagen. Ook is de biodiversiteit onder druk komen te staan.
Een robuuste teeltmethode is een duurzame, veerkrachtige teeltmethode, die bovendien weerbaarder is tegen veranderende klimaatomstandigheden. Maar hoe houd je de productie op peil zonder of met een beperkt gebruik van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen? Hoe kom je van je onkruid af als je niet meer mag ploegen? Hoe zorg je voor meer biodiversiteit op je akker? Welke kansen en mogelijkheden zijn er? En hoe begin je?
Biodiversiteit is noodzakelijk voor een robuuste teelt. Het Louis Bolk Instituut (LBI) heeft een biodiversiteitsmonitor ontwikkeld rond vier thema’s:
- Functionele agrobiodiversiteit
- Landschappelijke biodiversiteit
- Diversiteit van soorten
- Regionale biodiversiteit
Aan de hand van die thema’s zijn, voor de melkveehouderij, zeven Kritische Prestatie Indicatoren (KPI) opgesteld. Hoe hoger de boer scoort op KPI’s, hoe groter het positieve effect op de biodiversiteit. Voor de akkerbouw is er ook een biodiversiteitsmonitor in de maak.
Lees hier meer over de KPI's voor de melkveehouderij.
Kansen
Er zijn verschillende mogelijkheden om aan de slag te gaan met een robuust teeltsysteem.
Mengteelt Het mengen van verschillende gewassen levert een hogere opbrengst op voor de afzonderlijke gewassen.
Strokenteelt is een vorm van mengteelt waarbij verschillende gewassen in een machinebreedte van bijvoorbeeld 3 of 6 meter naast elkaar worden geteeld. Strokenteelt heeft meerdere voordelen:
- Het zorgt voor stabiliteit van de opbrengst.
- Het levert een bijdrage aan de gezondheid van het gewas en de bodem.
- Er is een toename aan biodiversiteit.
- Er hoeven minder of geen gewasbeschermingsmiddelen te worden gebruikt.
Ecoloog Liesje Mommer van Wageningen University & Research heeft in het kader van Wagenings onderzoek naar mengteelten twintig jaar geleden als student al geëxperimenteerd met het telen van verschillende gewassen naast elkaar. Prei en knolselderij bleek een slimme manier om de schadelijke trips te bestrijden.
Groenbemester Groenbemesting is het telen van gewassen met bodemverbeterende eigenschappen op een stuk grond om deze vervolgens te laten afsterven en/of onder te werken. Werken met groenbemesters heeft voordelen:
- Door verschillen in de wortelstructuur (dik en diep versus uitgebreid en ondiep) verbetert de bodemstructuur en waterdoorlaatbaarheid.
- Waardevolle voedingsstoffen komen beschikbaar voor het volggewas.
- Groenbemesting gaat het uitspoelen van nutriënten tegen.
- Er is geen of minder onkruid.
- Er is geen of minder (kunst)mest nodig.
Een adviseur kan helpen bij het samenstellen van het mengsel groenbemester.
Teeltplan Als je meer gewassen afwisselt in een meerjarig teeltplan, heeft dat positieve gevolgen voor zowel de bodemkwaliteit als voor de toename in biodiversiteit.
Bloemrijke akkerranden Bloemrijke akkerranden rond landbouwgronden kunnen meerdere functies hebben. Ze vormen een buffer tussen het gewas en de sloot, waardoor voedingsstoffen minder snel afvloeien, en zorgen voor een hogere biodiversiteit aan insecten. Dat betekent:
- Meer bestuivers en natuurlijke vijanden van plaagdieren.
- Meer kennis bij de boer over ecologie op het landbouwgebruik.
- Bescherming van insecten als basis voor natuurbeheer.
Overleg met een adviseur welke bloemenmengsels geschikt zijn.
‘Een beperkt gebruik van chemie is ook bij kringlooplandbouw niet te vermijden’
Kennis uit onderzoek
Wageningen University & Research (WUR) onderzoekt de effecten van verschillende vormen van mengteelt, gewasdiversificatie en robotisering en precisielandbouw in de akkerbouw. Dirk van Apeldoorn van WUR doet op Proeftuin voor de Agro-ecologie & Technologie, een proefboerderij in de Flevopolder, onderzoek naar verschillende vormen van mengteelt, zoals strokenteelt en zogenaamde pixelcropping, waarbij gewassen in een schaakbordpatroon worden geteeld op hele kleine percelen. Hij merkt dat een ziekte als Phytophtora vertraagd wordt als aardappelteelt wordt gecombineerd met gras.
Ecoloog Liesje Mommer van WUR onderzoekt gewasdiversificatie. Zij ontdekte dat verschillende soorten bloemkool ook verschilden in gevoeligheid voor plaagdieren.
‘De opbrengst aan prei is groter nadat de afrikaantjes zijn ondergeschoffeld’
Praktijk
In deze video praten onderzoeker Dirk van Apeldoorn en akkerbouwer Jan Willem Bakker uit het Friese Munnekezijl over experimenteren met strokenteelt en pixelcropping.
Eerste stappen
Hoe zet je als akkerbouwer de eerste stappen naar een robuustere manier van telen?
- Bedenk wat je wil met je bedrijf. Zet een stip op de horizon en bepaal hoe je daar komt. Welk rotatiesysteem ontwerp je rond je eigen gewassen. Doe als akkerbouwer Jan Willem Bakker en zorg voor een goed netwerk en benader de juiste adviseurs.
- Zaai akkerranden in met bloemenmengsels of maak kleinere percelen waardoor natuurlijke vijanden dichter in de buurt zitten om luizen en rupsen te bestrijden.
- Richt proefveldjes in met combinaties van gewassen en kijk wat er gebeurt.
- Denk na over de inzet van precisielandbouw om je inputs (zaad, kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen) zorgvuldig te kunnen gebruiken. Met gerichte data-analyses valt precies te berekenen welk gewas op welk moment in het groeiseizoen behoefte heeft aan extra voedingsstoffen. Met behulp van speciale landbouwmachines kun je gerichter bemesten, zodat de juiste hoeveelheid op het juiste moment en op de juiste plek terecht komt. Hetzelfde geldt voor gewasbeschermingsmiddelen: met slimme robots kan onkruid mechanisch worden weg geschoffeld en is chemie steeds minder nodig. Lees meer hierover in het hoofdstuk Technologie.
- Graaf een gat in de grond en beoordeel de structuur en kwaliteit van de bodem. Kijk bijvoorbeeld op deze website naar een video met instructies hoe je naar de bodem kunt kijken. Samen met een onafhankelijk adviseur bepaal je hoe je de kwaliteit van je bodem kunt verbeteren.
- Stel vragen aan collega’s die al stappen gezet hebben.
‘Zorg voor een goed netwerk, benader de juiste adviseurs en blijf doorvragen’
Verdienvermogen
Hoe kun je als akkerbouwer de verdiensten voor je bedrijf vergroten met een robuust teeltsysteem?
- Je hebt minder kosten voor gewasbeschermingsmiddelen als je meer biodivers teelt. Kijk dus ook naar de biodiversiteit van je bodem.
- Je bespaart geld als je mest van veehouders uit de omgeving afneemt in plaats van kunstmest in te kopen.
- Het verpachten van land aan melkveehouders voor de verbouw van voedergewassen levert geld op. Zet gewassen in die goed zijn voor het vastleggen van stikstof.
- Denk ook in korte ketens, door bijvoorbeeld je gewassen ‘aan de weg’ te verkopen, of in een boerderijwinkel.