Context
Voor een veehouder is het van belang te weten dat de overgang naar kringlooplandbouw voldoende perspectief biedt om een inkomen te realiseren. Uiteindelijk run je als een boer een onderneming; er moet voldoende geld verdiend worden.
Boeren gaan vaak voor langere tijd financiële verplichtingen aan. Zo stapte André Arfman, melkveehouder in de Achterhoek en voorzitter van Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK), in het bedrijf dat zijn vader van zíjn vader had overgenomen. “Toen duidelijk werd dat ik ook in het bedrijf wilde komen, hebben we nieuwe plannen gemaakt. De stal, gebouwd in de jaren zeventig, was versleten, dus hebben we een nieuwe moderne stal laten bouwen. Om dat te financieren hadden we meer koeien en meer liters melk nodig. De lening daarvoor moet wel afgelost kunnen worden. Dat is op zich niet erg als je dat kunt verrekenen in je kostprijs en de netto bedrijfsresultaten toereikend zijn om netjes je aflossingsverplichtingen te kunnen voldoen.”
Maar daar zit de crux, aldus Arfman. “Het grote probleem is natuurlijk dat je een plan maakt voor twintig jaar. En worden we geconfronteerd met een overheid die zegt dat Nederland zich in een andere richting gaat ontwikkelen dan jij bedacht hebt. Je kunt dan niet de begrote groei doormaken. Een investering schrijf je normaal gesproken bedrijfseconomisch af in een bepaald aantal jaar. En in een gezonde situatie moet de afschrijving en de aflossing een beetje hand in hand lopen.”
De omschakeling naar een kringloopboer kan niet van vandaag op morgen, beaamt hoogleraar Milieu en duurzaamheid aan Universiteit Leiden Jan Willem Erisman. “Je moet een veranderproces in waarbij je langzaam maar zeker omschakelt, en dat is voor veel boeren een grote drempel.”
‘Wil je iets aan kringlooplandbouw doen? Dan moet je als boer iets doen aan je financieringslast’
Kansen
Landbouwdeskundige Gerard Migchels van Wageningen University & Research denkt dat er voor veehouders, en dat geldt eigenlijk voor elke boer, veel winst te behalen valt door een efficiëntieslag te maken. “Ik zeg weleens tegen een boer die 120 koeien melkt: als jij een echte vakman bent en je voert heel goed, je hebt je stal op orde, je dieren zijn gezond en je gaat op het juiste moment het veld in om veldwerkzaamheden te doen, dan bespaar je een bedrag ter grootte van een modaal jaarsalaris.”
Sander Thus, een jonge boer uit Gelderland die samen met zijn ouders een varkenshouderij runt, beaamt dat: “Mestafvoer kost geld, want je betaalt transportkosten. Maar omdat we een deel van onze mest zelf gebruiken, besparen we op de inkoop van kunstmest. Als je met minder input hetzelfde product kunt maken, is dat een verdienmodel.”
Thus heeft overigens op meerdere manieren zijn verdienmodel een draai gegeven met kringlooplandbouw. Zo is hij naast varkensboer ook energieproducent.
‘We produceren ongeveer drie keer onze eigen stroomverbruik’
Kennis uit onderzoek
Bij Wageningen University & Research (WUR) wordt op verschillende niveaus nagedacht welke economische gevolgen dat heeft voor de bedrijfstak als geheel en voor de individuele agrarisch ondernemer.
Econoom Roel Jongeneel van WUR doet onderzoek naar wat de prijsopbouw in de keten is voor een agrarisch product en de perceptie van boeren of dit een eerlijke prijs is. Het valt hem op dat biologische boeren beter op de hoogte zijn van de prijsvorming. “Gangbare boeren weten wel wat ze voor hun melk krijgen van Friesland Campina – daarover legt het bedrijf wel verantwoording af. Maar ze weten eigenlijk niet wat de consument betaalt en hoeveel de supermarkt van de prijs pakt. Soms krijgt de boer de indruk dat zijn inkomsten uit melk dalen, terwijl de consument hetzelfde voor de melk betaalt. Dat is niet eerlijk, zou je zeggen. Maar 70 procent van wat de boer in Nederland produceert wordt naar het buitenland geëxporteerd. En als Friesland Campina zou laten zien dat de prijs in het buitenland gezakt is, dan begrijpt de boer beter hoe het zit. Dat het niet de Nederlandse supermarkten zijn, maar het de buitenlandse markt is waar de prijs is gezakt.”
Biologische boeren vinden wél dat ze een rechtvaardige prijs ontvangen van hun afnemers voor hun producten, hoewel ze evenveel verdienen als gangbare boeren, aldus Jongeneel. “Wij denken dat dat komt doordat ze meer betrokken zijn bij de prijsvorming. Dus ook als de prijs een paar cent minder is. Ze zien ook dat de marktprijs lager is en de retailer ook minder ontvangt. Er is meer gezamenlijk overleg met een ketenregisseur die tussen de boer en de retailer zit.”
Praktijk
In deze video gaat Robert Hoste van Wageningen University & Research in gesprek met Sander Thus over het sluiten van kringlopen in de varkenshouderij en nieuwe verdienmodellen. Thus heeft samen met zijn ouders een gemengd bedrijf met vleesvarkens.
Eerste stappen
Wat zijn de eerste stappen die een boer kan nemen in de omschakeling naar kringlooplandbouw die geld besparen en/of geld opleveren? Van belang is met een kritische blik naar het eigen bedrijf te kijken.
- Laat je bedrijf doorrekenen door een onafhankelijk adviseur. Kijk bijvoorbeeld op www.vabnet.nl of vraag in je netwerk naar goede ervaringen met bedrijfsadviseurs.
- Onderzoek of het zinvol is om deel te nemen aan een van de programma’s en/of keurmerken die zuivelproducenten en vleesverwerkers hebben opgezet voor duurzaam boeren.
- Zijn er perspectieven om, eventueel samen met anderen, een nieuw product of een nieuwe keten te ontwikkelen voor de markt in een hoger kwaliteitssegment?
- Kijk of er mogelijkheden zijn om te besparen op bijvoorbeeld gebruik en inkoop van kunstmest of krachtvoer.
- Breng in kaart wat je bezit aan land, mest en reststromen. Maak afspraken met boeren in de omgeving over uitwisseling van reststromen en ruwvoer.
- Minder krachtvoer gebruiken scheelt in de kosten. Onderzoek of de hoeveelheid krachtvoer omlaag kan zonder dat dat negatieve invloed heeft op de productie.
- Kijk of je het het aandeel voer van eigen bedrijf kan vergroten, bijvoorbeeld door beter graslandmanagement;
- Zet op een rijtje welke bedrijfsadviseurs je nodig hebt voor het optimaliseren van je bedrijfsvoering.
- Onderzoek de mogelijkheden om nieuwe bedrijfsactiviteiten te ontplooien. Zo werd varkensboer Sander Thus ook energieproducent, maar je kunt ook denken aan het zelf verzuivelen van melk.
- Hoeveel kunstmest heb je werkelijk nodig? Kan je je eigen mest efficiënter gebruiken? Volgens melkveehouder Alex Datema uit Niekerk (Groningen) kan je je eigen mest beter benutten door bij het uitrijden van mest vaker kleine hoeveelheden te gebruiken, of door te verdunnen met water. “Wat ook helpt is op het juiste moment uitrijden en niet omdat de mestkelder vol is, want dan heb je te weinig mestopslag. Minder kunstmest betekent minder uitspoeling en dus minder kosten.”
Verdienvermogen
Als veehoudende boer heb je te maken met langetermijninvesteringen, zoals stallen, een machinepark en melkinstallaties. Die ivesteringen zijn niet zomaar afgelost. Toch zijn er kleine stappen te maken richting kringlooplandbouw die niet veel hoeven te kosten en toch al financieel voordeel opleveren.
- Schakel een onafhankelijke agrarische bedrijfsadviseur in om samen de bedrijfsvoering te analyseren. Uit onderzoek blijkt dat wat strategisch management betreft, de best presterende melkveehouders een duidelijke strategie hebben. Onafhankelijke bedrijfsadviseurs kunnen economische adviezen en aanbevelingen plaatsen in het kader van de gehele onderneming en hebben kennis van Europese subsidieregels. Meer informatie op www.vabnet.nl;
- Verschillende zuivelproducenten en vleesverwerkers hebben programma’s waarbij je als duurzaam producerende veehouder financieel voordeel kunt behalen, zoals melkkeurmerken. Lees meer over melkkeurmerken.
- Bedrijfsactiviteiten verbreden door het vermarkten van eigen producten, zoals groenten, vlees en melkproducten. Meer informatie bij www.landwinkel.nl, een coöperatie waarin fruittelers, veehouders en akkerbouwers in vertegenwoordigd zijn. De Stichting de Vrije Recreatie is initiatiefnemer van ‘kamperen bij de boer’. De stichting helpt bij het opzetten van kleinschalige boerencampings. www.SVR.nl;
- Aanbieden van diensten, zoals het uitvoeren van beheerstaken voor natuurorganisaties als Natuurmonumenten en provinciale landschappen. Onderzoek of je bedrijf in aanmerking komt voor subsidie voor agrarisch natuurbeheer. Sluit je daarvoor aan bij een boerencollectief. Of het een verdienmodel is hangt af van de bedrijfsomstandigheden. Inmiddels zijn er al tienduizend boeren die aan agrarisch natuurbeheer doen. In totaal gaat het om 100 duizend hectare gras-, akker- en waterland. Meer over boerencollectieven in Biodiversiteit;
- Een potentieel verdienmodel waar veel over gesproken wordt, is CO₂-opslag in de bodem. De mogelijkheden hiervan worden momenteel onderzocht, onder andere door Peter Kuikman, projectleider van de klimaatpilot Bodem van Wageningen University & Research;
- Valuta voor Veen is een project in veenweidegebieden waarbij boeren financieel worden gecompenseerd als ze het waterpeil verhogen, waardoor verdroging van veen wordt tegengegaan en minder CO₂ wordt uitgestoten. Informatie op www.koolstofbank.nl.
Er zijn verschillende standpunten over hoe de boer gecompenseerd kan worden om de principes van kringlooplandbouw toe te passen. Roel Jongeneel van Wageningen University & Research vindt dat er beter gekeken moet worden naar vernieuwende verdienmodellen waarmee de positie van de boer in de keten versterkt wordt. De inspanningen van boer om enerzijds kunstmest en krachtvoer te verminderen, en anderzijds biodiversiteit en natuurbeheer te versterken zien we volgens de econoom nu nog niet zo terug in de prijs van kringlooplandbouwproducten.
Volgens melkveehouder en voorzitter van het collectief BoerenNatuur, Alex Datema, moet de boer ook op zoek naar een nieuw verdienmodel, en moet de overheid hem daarbij de helpende hand bieden.
‘Als ik grutto’s bescherm, moet de overheid de compensatie daarvan organiseren’