Foto: Erik Jansen Fotografie / Nationale Beeldbank
Context
De akkerbouw ondervindt veel gevolgen van veranderingen in het neerslagpatroon. Zowel te weinig regen als te veel regen (op de verkeerde momenten), brengen de oogsten in gevaar. Vaker beregenen kan een (tijdelijke) oplossing zijn bij droogte, maar er zijn steeds vaker situaties waarin dit niet is toegestaan omdat het grondwaterpeil en de watervoorraden in het geding zijn.
Sleutelrol voor de bodem
Dat neemt niet weg dat het als boer verstandig is om tijdig te innoveren en investeren in oplossingen, om niet achterop te raken bij wettelijke en maatschappelijke ontwikkelingen. Er is behoefte aan oplossingen en de kwaliteit van de bodem speelt daarin een sleutelrol. Het gebruik van zware machines draagt sterk bij aan het verdichten van de bodem, waardoor het water niet goed in de bodem kan infiltreren. Het gebruik van kleinere machines is een optie, maar de mankracht om die machines te bedienen is er (nog) niet voldoende.
Stikstof zorgt in oppervlaktewater voor de verstoring van het aquatisch milieu. In sloten, plassen en meren zorgt teveel stikstof voor algengroei, waardoor er minder zuurstof in het water komt. Wat betreft de emissie van stikstof en uitspoeling van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater is de akkerbouw sinds langere tijd bezig met het zoeken naar oplossingen. Boeren werken bijvoorbeeld met driftvrije spuitdoppen op spuitmachines en er zijn voorschriften voor het schoonspuiten van spuitmachines. Er zijn strenge voorschriften voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen; er komen nauwelijks nieuwe middelen door de registratie en de registratie van bestaande middelen wordt ingetrokken vanwege hun schadelijkheid voor met name de waterkwaliteit. Als boer betekent dit dat de bestrijding van plagen steeds ingewikkelder wordt. De behoefte aan werkzame alternatieven is dan ook groot.
‘Ik heb zware kleigrond, maar nu groeit de aardappel er recht doorheen, omdat er zoveel poriën zijn ontstaan’
Kansen
Er zijn verschillende manieren waarop je als akkerbouwer aan de slag kan met waterkwaliteit en zuiniger gebruik van water.
- Verhoging van het organisch stofgehalte in de bodem helpt om meer water in de bodem op te slaan.
- Vaste rijpaden kunnen het verdichten van de bodem voorkomen.
- In samenwerking met de waterschappen is soms opslag mogelijk in ondergrondse bekkens.
- Water kan efficiënter worden gebruikt door alternatieven voor beregening, zoals druppelirrigatie.
- Minder gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Vergroening in de landbouw is een breed gedragen maatschappelijke wens die heeft geleid tot een toenemend milieubewustzijn onder telers, tussenhandel en supermarkten. Het terugdringen van het gebruik van de meest milieubelastende gewasbeschermingsmiddelen kan bijdragen aan deze vergroening en voorkomt emissie naar oppervlaktewater. De landbouwers die hierin vooroplopen, profiteren van een groen imago.
‘We moeten ervoor waken dat we niet binnen één generatie al het opgepotte grondwater erdoor sproeien’
Kennis uit onderzoek
Een ‘ideale’ bodem is luchtig met voldoende poriën die het water kunnen afvoeren en ze bevat voldoende organische stof. Een hoog gehalte organische stof vergroot de bufferwerking van de bodem. Dat betekent dat de bodem bij droogte meer water kan vasthouden zodat het wordt opgeslagen voor drogere tijden, en bij heftige regenval meer water kan afvoeren.
‘Laat je land zo min mogelijk zwart liggen’
Eerste stappen
Wat zijn eerste stappen die je als boer kunt zetten om te komen tot een waterhuishouding die past bij de principes van kringlooplandbouw?
- Maak gebruik van vaste rijpaden, zodat de bodem niet verder verdicht raakt.
- Kies voor niet-kerende grondbewerking (NKG).
- Zaai als tussengewas bladrammenas. Dat is een groenbemester die zorgt voor een diepe doorworteling van de bodem zodat-ie luchtig blijft.
- Breng compost aan. Champost (compost van de champignonteelt) is vaak gratis verkrijgbaar omdat er een overschot is. Organische stof in de bodem verbetert de bufferwerking.
- Gebruik groene gewasbeschermingsmiddelen en natuurlijke plaagbestrijding.
- Kijk of het mogelijk is aan te sluiten bij een Waterhouderij. Dat is een collectief van boeren die samen maatregelen nemen om meer water vast te houden op hun percelen.
- Strokenteelt en pixelcropping (schaakbordpatroon) maakt gewasbeschermingsmiddelen overbodig waardoor geen sprake meer is van uitspoeling, laat onderzoek zien van Wageningen University & Research. Door meer biodiversiteit kunnen ziektes en plagen zich niet goed verspreiden. Een ziekte als phytophthora komt bijvoorbeeld nauwelijks meer voor als aardappelteelt wordt gecombineerd met gras. Meer hierover in het hoofdstuk Robuuste Teelt.
- Huur collectief een ingenieur in die de bedrijven doorloopt op reststromen (warmte, water, afval, mest) en onderzoek hoe je dat tegen elkaar kunt wegzetten.
- Onderzoek de mogelijkheden om rioolwater te recyclen, door het door een grote buis te voeren waarin een UV-lamp is gemonteerd. UV-licht doodt ziektekiemen. Een goedkope en eenvoudige techniek om water te hergebruiken, aldus Wilfred Appelman, expertiseleider Watertechnologie aan Wageningen University & Research. Meer hierover in het hoofdstuk Technologie
- Onderzoek alternatieven voor beregening. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van flippers of druppelirrigatie. Flippers maken alleen een strook nat, wat 50 procent reductie in waterverbruik geeft. In Zeeuws-Vlaanderen is een proef gestart met het druppelsgewijs bewateren van gewassen met behulp van diepdrainage. Met 'Deltadrip' – samenwerking met ZLTO en de provincie Zeeland - kan veel water bespaard worden. Het systeem is al in bedrijf bij akkerbouwer Marco Waverijn in Philippine.
Rien van der Maas is onderzoeker aan Wageningen University & Research en gespecialiseerd in de fruitteelt. Hij weet alles over de specifieke problemen rond de watervoorziening in de Betuwe, rond de Kromme Rijn en in Zuid-Beveland.
‘Fruitteelt op onze breedtegraad is een uitdaging’
Verdienvermogen
Over het algemeen kost het geld om aan goed waterbeheer te doen. Maar investeringen zijn hoe dan ook nodig, om überhaupt te kunnen blijven produceren. Toch zijn er mogelijkheden om kosten te besparen.
- De Waterschappen geven verschillende subsidies. Het Waterschap Rivierenland geeft bijvoorbeeld een subsidie op druppelleidingen om telers te helpen de overstap te maken naar druppelirrigatie. Het Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden en het Waterschap Amstel Gooi en Vecht hebben een subsidieregeling Regionaal partnerschap voor water en bodem opengesteld per april 2020. De subsidie bedraagt maximaal € 5.000,- per maatregel, met een maximum van € 10.000,- per deelnemende agrariër, bij stapeling van meerdere waterkwaliteitsmaatregelen. (Kijk op de website van het betreffende Waterschap).
- Ook de EU verstrekt subsidies: zo ontving Waterhouderij Walcheren 650.000 euro voor uitbouw en verduurzaming. Kijk ook op www.waterhouderij.nl
- Waterbeheer op natuurpercelen kan onderdeel zijn van natuurbeheer. Dat betekent dat je als boer geld kunt krijgen van natuurorganisaties omdat weidevogels op je percelen kunnen broeden.
Inhoud Kringlooplandbouw
Wil je meer weten over de verschillende aspecten van kringlooplandbouw? Klik dan op een van de onderwerpen hiernaast.
Centraal verhaal
Bodem
Verdienvermogen
Reststromen
Biodiversiteit
Robuuste Teeltsystemen
Mest
Gebiedssamenwerking
Water
Boer-Burger verbinding
Technologie