Context
Glastuinbouwbedrijven gebruiken tussen de 4.000 en 12.000 m3 water per hectare per jaar. Voldoende water van hoge kwaliteit is voor de glastuinbouw dus van cruciaal belang. Dat we waterverbruik moeten minderen zit in Nederland nog niet in het denken. Het idee leeft dat we in Nederland genoeg water hebben. Maar door de droge jaren begint dat idee nu te kantelen. Niet iedereen is zich ervan bewust dat het water in de droge zomer van 2018 met vrachtwagens aangevoerd moest worden naar de glastelers. Op korte termijn zal de glastuinbouw bovendien volledig zelfvoorzienend moeten worden als het om water gaat. De provincie Zuid-Holland is er geen voorstander van dat telers grondwater blijven gebruiken, want na het ontzouten gaat de zoute brijn terug de grond in, waardoor die verder verzilt. Daar zijn oplossingen voor nodig.
Behoorlijke inspanning
Ook lekkage bij een van de leidingen is een belangrijk knelpunt, omdat bij een lekkage een stroom van water dat rijk is aan nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen de omgeving instroomt. Het programma Glastuinbouw Waterproof wil in 2027 echter bereiken dat de emissies zijn gedaald tot nul. Daarvoor zijn normen vastgelegd voor stikstof, waarmee de emissie van fosfor en gewasbeschermingsmiddelen ook afneemt. Het waterschap controleert of een bedrijf voldoet aan de norm. Dat vraagt een behoorlijke inspanning van de glastuinbouw.
De maatschappij stelt steeds hogere eisen aan het water dat glastuinbouwbedrijven mogen lozen. De hoeveelheid gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten die via het lozingswater afvloeien naar het oppervlakte- en grondwater wordt steeds meer aan banden gelegd. Er wordt hard gewerkt aan niet-chemische alternatieven. Onderdeel van Glastuinbouw Waterproof is de verplichting om het drainwater eerst te behandelen met een goedkeurde waterzuiveringsinstallatie die gewasbeschermingsmiddelen verwijdert tot een zuiveringsrendement van 95 procent. Deze verplichting is ingegaan op 1 januari 2018. Wie niets loost, hoeft niets te zuiveren. Er zijn natuurlijke en fysisch-chemische zuiveringstechnieken voorhanden om dit te realiseren.
Kansen
Er zijn verschillende manieren waarop je als glasteler aan de slag kan met waterkwaliteit en zuiniger gebruik van water. Een slimme inrichting van het bedrijf kan veel water sparen. Bijvoorbeeld door het aanleggen van regenbassins of ondergrondse wateropslag, door luchtontvochtiging en door hergebruik van drainwater.
Als je als teler in groepsverband de verplichte zuivering organiseert heb je langer (tot uiterlijk 2025) de tijd. Dat maakt het zuiveren van afvalwater interessanter en minder riskant, want door samenwerking is veel winst te behalen, zowel aan de kant van de kosten, als wat betreft de tijd. Precisiebemesting levert besparingen in het gebruik van nutriënten, waardoor minder stikstofemissie plaatsvindt. Geïntegreerde gewasbeschermingsmiddelen (biologische plaagbestrijders en natuurlijke middelen) waarvan geen residu overblijft, voorkomen emissie naar het milieu en het (oppervlakte)water, en kunnen een alternatief zijn voor gewasbeschermingsmiddelen die niet meer gebruikt mogen worden.
‘De waterzuiveringsinstallatie kost 40.000 euro, maar doe je het niet, dan ben je gedwongen met je bedrijf te stoppen’
Kennis uit onderzoek
In de glastuinbouw wordt het meeste geteeld op substraat. Daarbij is precisiebemesting in opkomst met recepten die precies zijn afgestemd op de plant. Door het water te controleren zie je hoeveel nutriënten zijn opgenomen door de plant, vervolgens vul je aan of stel je bij. Inmiddels zijn er specifieke sensoren ontwikkeld, die dit proces precies kunt sturen.
‘Door de waterkringloop beter te sluiten kun je een grote stap maken in je waterverbruik
Praktijk
Jim van Ruijven, onderzoeker bij Wageningen University & Research, in gesprek met orchideeënteler Erwin van Vliet (Zuid-Holland). Van Vliet hergebruikt inmiddels 95 procent van zijn water. De laatste knelpunten naar de 100 procent kosten veel tijd en geld, erkent ook Van Ruijven. Hij kijkt samen met zijn collega-onderzoekers naar die laatste knelpunten, welke technologische oplossingen er zijn en of deze financieel haalbaar zijn.
Eerste stappen
Wat zijn de eerste stappen die je als glasteler kunt zetten om te komen tot een waterhuishouding die past bij de principes van kringlooplandbouw?
- Onderzoek of nullozing mogelijk is, in plaats van te moeten investeren in een zuiveringstechniek.
- Huur samen met buren (collegatelers, bedrijven) een ingenieur in die de bedrijven doorloopt op reststromen (warmte, water, afval, mest) en onderzoekt hoe je die tegen elkaar kunt wegzetten. Soms is er industrie in de buurt die koelwater of relatief schoon proceswater over heeft als reststroom. De kwaliteit daarvan kan goed genoeg zijn om nog bepaalde acties mee uit te voeren. Zo wordt ook de industrie in de kringloop betrokken.
- Doe de waterbewustscan: aan de orde komen onder andere de waterstromen, zuivering of onvoorziene omstandigheden, te beginnen bij het hemelwater dat valt op het kasdek.
- Tip: Analyseer de waterstromen op het bedrijf. Dit model geeft inzicht in de natriumwaarde, rekening houdend met de verdamping, de grootte van het bassin, de hoeveelheid spoelwater die wordt geloosd etcetera.
- Ga over op een gesloten kas met luchtontvochting (op zonne-energie) om de waterkringloop te sluiten en kosten te besparen.
- Onderzoek regelmatig of er lekkages zijn: dat is niet alleen winst aan de emissiekant, het gaat ook verlies van kostbare nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen tegen.
- Geef voeding naar plantbehoefte (ion-specifiek telen) waardoor lozen vanwege een onbalans in voedingsstoffen niet meer hoeft. Dat spaart nutriënten en optimaliseert de teelt. Lees meer hierover op deze website.
- Gebruik bij grondgebonden kasteelt precisiebemesting en -irrigatie. Een (virtuele) lysimeter geeft inzicht in de stikstofemissie en uitspoeling.
- Overweeg - eventueel in samenwerking met buurbedrijven - biocascade waterzuivering. Dat is een waterbed dat in zones met riet, kroos, azolla, specifieke micro-organismen en een ijzerbed is ingedeeld. Het water beweegt over de zones die waardoor gefaseerde waterzuivering plaatsvindt. Een alternatief is een helofytenfilter zoals de AquaReUse-installatie in Bleiswijk.
- Biologische plaagbestrijders en (natuurlijke) middelen waarvan geen residu overblijft of die geen problemen in het (oppervlakte)water veroorzaken. Dit vraagt om een andere benadering van alle aspecten van de teelt (weerbare teelt).
Verdienvermogen
Een duurzamer gebruik van water in de glastuinbouw vraagt vooral om investeringen. Precisiebemesting bespaart in de kosten en levert een grotere opbrengst en zorgt tegelijkertijd voor minder afvalwater. Het gebruik van restwater van andere bedrijven vermindert de waterkosten. Dergelijke besparingen zijn echter maar klein als je het afzet tegen de investeringskosten.
Maar uiteindelijk kun je er niet aan ontkomen om in een omgeving waar soms steeds minder zoet water beschikbaar is te investeren in zuinig watergebruik. Dit draagt bij aan het lange termijn doel en het voortbestaan van je bedrijf.